مونوریل
مونوریل چیست؟
تک ریل یا مونوریل، شیوه‌ای از حمل و نقل سبک ریلی است. مونوریل در واقع یک خط منفرد است که به‌عنوان ریل برای واگن‌های مسافری یا باری استفاده می‌شود. ترن یا واگن‌ها بوسیله چرخ هایشان بر روی این ریل منفرد که درست در مرکز ترن یا واگن قرار می‌گیرد، حرکت می‌کنند. مونوریل معمولا بالاتر از سطح زمین قرار گرفته‌است ولی می‌تواند بر روی زمین، پائین‌تر از سطح زمین و یا در تونل‌های زیرزمینی نیز بکار رود. مونوریل برای استفاده در مناطق تفریحی مانند شهربازی‌ها و همچنین شهرهای توریستی نیز گزینه مناسبی محسوب می‌شود.
منو ریلها را می‌توان هم به مقاصد تفریحی – توریستی و هم به مقاصد حمل و نقل درون شهری و برون شهری به کار برد. تغذیه سیستم های منو ریل از طریق کابلهای موجود در درون یا روی تک ریل آنها صورت می‌گیرد. از منو ریل ها بسته به مورد استفاده، در سرعتهای ۵۰ تا ۱۲۰ کیلومتر بر ساعت (و در مقاصد برون شهری تا ۴۰۰ کیلومتر بر ساعت) بهره برداری می‌شود. در حال حاضر بسیاری از انواع مختلف سیستم منو ریل در شهرهای پر تردد دنیا بهره برداری می‌شود که از آن جمله می‌توان به منو ریل های ژاپن، چین، مالزی، سنگاپور، آلمان، ایالات متحده و …. اشاره نمود. این سیستم قادر است که در مسافرت های درون شهری به طور متوسط ۲۵۰۰۰ تا ۳۰۰۰۰۰ مسافر در ساعت در مسیر را جابه‌جا نماید. بدیهی است که چون مسیر عبور این سیستم در ارتفاع واقع شده و سرعت مناسبی برای حمل و نقل درون شهری دارد، از میزان ترافیک شهری به نحو چشمگیری می‌کاهد. قطارهای مورد استفاده در این سیستم، بسته به جمعیت استفاده کننده از آن از ۳ تا ۶ واگن تشکیل می‌گردد و به طور متوسط ۳۶ تا ۴۰ متر طول دارد. این قطارها عمدتاً قادرند که شیب ۶% و تا شعاع قوس ۴۰ متر را بپیمایند.
تاریخچه مونوریل:
اولین ثبت اختراع برای وسیله نقلیه‌ای که برای حرکت روی یک ریل طراحی شده باشد در انگلستان و در ۲۲ نوامبر سال ۱۸۲۱ بود. مخترع آن فردی به نام هنری رابینسون پالمر بود. در سال ۱۸۲۴ یک خط برای آن در منطقه در دپت فورد داکی یارد در لندن ساخته شد و در سال ۱۸۲۵ خط دیگری در منطقه چِشِنت واقع در ایالت هرت فورد شایر انگلستان تأسیس شد که بعدها راه آهن چشنت نامیده شد. یک خط کوتاه هم برای حمل آجر از کوری نزدیک چشنت به سمت رود خانه لی ساخته شد. این مونوریل که از یک اسب به عنوان پیشرانه استفاده می‌کرد اولین خط مونوریل بود که مسافر را جابه جا به جا می‌کرد.
مزایای مونوریل:
۱- فضای کمی را اشغال می‌کند به خصوص مونوریل‌های هوایی که روی زمین تنها به فضای کمی برای قرار گرفتن پایه‌ها نیاز دارند.
۲- مونوریل‌هایی که از چرخهای لاستیکی روی ریل بتنی استفاده می‌کنند ارتعاش و نویز کمی ایجاد می‌کنند.
۳- ایمن هستن چون مونوریل‌های سوار بر تیر، ریل را در بر می‌گیرند و طبیعتاً قابلیت از خط خارج شدن را ندارند مگر اینکه برای ریل مشکلی پیش بیاید.
۴- به دلیل سروصدای کم و اشغال فضای کم، می‌توان ایستگاه‌های آن را در هر مکانی ساخت، در نتیجه دسترسی به آن آسان می‌شود. برای مثال ایستگاه مونوریل پارک والت دیسنی واقع در فلوریدای آمریکا در ورودی هتل آن ساخته شده است.
۵- اگر طراحی آن زیبایی باشد می‌تواند به ابزای برای جذب توریست تبدیل شود.
۶- به دلیل استفاده از الکتریسیته به عنوان منبع تغذیه، و چرخهای لاستیکی دوستار محیط می‌باشند.
۷- مونوریل‌ها به ویژه مونوریل‌ها با چرخ لاستیکی به شکلی طراحی شده‌اند که توانایی غلبه بر شیب‌های بالا را دارند. مونوریل‌های ساخت شرکت هیتاچی توانایی عبور از شیب % ۶ را دارند.
۸- به تعمیر و نگهداری زیادی نیاز ندارند به ویژه مونوریل‌هایی با مسیر بتنی؛ چرخهای لاستیکی هم برای تقریبا ۱۰۰٬۰۰۰ مایل دوام دارند همچنین خود مونوریل نیز عمری بیش از ۳۰ سال خواهد داشت.
۹- به دلیل دارا بودن مسیر مشخص، مشکل توقف در مسیر وجود ندارد.
معایب مونوریل:
۱- به علت استفاده از ریل اختصاصی، استفاده از ریل‌های مرسوم در صنعت نقلیه ریلی امکان پذیر نیست در نتیجه از این قطارها در سایر خطوط ریلی را نمی‌توان استفاده کرد.
۲- در موارد اضطراری، مسافران نمی‌توانند فوراً از مونوریل بیرون بروند زیرا مونوریل بالای سطح زمین قرار گرفته است و راهروی اضطراری وجود ندارد در نتیجه مسافران باید تا آمدن قطار نجات یا آتش نشان منتظر بمانند؛ مونوریل‌های جدیدتر این مشکل را با ساخت راهروهای اضطراری در کنار تمام خطوط حل کرده‌اند و مونوریل‌های آویزان این نقص را با ساخت سر سره‌های تخلیه همانند هواپیما درون قطار از بین برده‌اند.
۳- خطر سقوط اشیا و اجزای مونوریل وجود دارد به عنوان نمونه در شهر کوالالامپور در سال ۲۰۰۲ سقوط یکی از چرخهای مونوریل روی سر یک نفر از عابرین پیاده، باعث ایجاد جراحات شدیدی در وی شد البته این مسأله را می‌توان با ساخت حصارهایی کنار مسیر حل کرد.
۴- به دلیل قرار گرفتن در ارتفاع سازندهٔ آن باید تحمل وزن مونوریل و مسافران را داشته باشد و در برابر طوفان و زلزله مقاوم باشد که در نتیجه طراحی سازهٔ آن نیاز به دقت و هزینه بالایی دارد.
۵- تعویض خط به آهستگی صورت گرفته و نیاز به مکانیزم پیچیده تر و دقیق تری نسبت به قطارهای عادی دارد که هزینه ساخت آن را بالا می‌برد.
۶- هرچه سرعت مونوریل بیشتر شود، برای جلوگیری از خارج شدن از مسیر باید شعاع انحنای مسیر را بیشتر کنند که این موضوع باعث طولانی تر شدن مسیر می‌شود. شرکت هیتاچی برای قطارهای سایز بزرگ خود با سرعت بیش از km 80 و حدود ۶ واگن شعاع انحنا با طولm 100 را به کار می‌برد.
